WERKEN IN DE ADVOCATUUR EN HET NOTARIAAT - ONDERZOEK
Onderzoek onder 504 advocaten en 686 notarissen
Werken in de Advocatuur en het Notariaat
Wat verdienen we? Zijn we tevreden over ons werk? En wat bepaalt of we tevreden zijn? Hoe gaat het met onze kantoren? Willen we er blijven of willen we iets anders? Hoe druk hebben we het eigenlijk? En kunnen we gemakkelijk nieuwe collega’s vinden?
Die vragen staan centraal in het onderzoek ‘Werken in de Advocatuur en het Notariaat’. Hier volgen de belangrijkste resultaten.
Verantwoording
Het onderzoek ‘Werken in de Advocatuur en het Notariaat’ is gehouden via een internetenquête onder de leden van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) en onder lezers van Advocatie. Het werd gehouden in juli en augustus van dit jaar. Aan het onderzoek is deelgenomen door 504 advocaten (246 zelfstandig advocaten, 91 partners, 166 advocaat-medewerkers en 92 advocaat-stagiaires) en 686 notarissen (231 zelfstandig notarissen, 43 toegevoegd notarissen en 412 kandidaat-notarissen). De spreiding van de deelnemers over regio’s en over kleine en grote kantoren is representatief.
Man/vrouw
Ondernemers in advocatuur en notariaat zijn meestal mannen, werknemers heel vaak vrouwen. Dat is het algemene beeld van de man/vrouw-verhouding in beide bedrijfstakken.
In de advocatuur ligt het iets genuanceerder. Van de zelfstandig advocaten is 57% vrouw, van de partners daarentegen maar 32%. Van de zelfstandig notarissen is slechts 29% vrouw.
Bij de beroepsgenoten in loondienst is het beeld als volgt: van de toegevoegd notarissen is 49% vrouw en van de kandidaat-notarissen 65%, terwijl van de advocaat-medewerkers 60% vrouw is en van de advocaat-stagiaires 46%.
Door Roel Smit
Omzet
Groei zit er nog steeds in; hoogtepunt lijkt bereikt
De omzetgroei is nog steeds heel behoorlijk. Notariskantoren deden het vorig jaar beter dan advocatenkantoren. Voor 2019 wordt enige afvlakking van de groei verwacht. Dat melden de notarissen en advocaten die (mede)eigenaar zijn van een kantoor.
2018 was vooral voor de meeste notariskantoren een prima jaar. Twee derde van de kantoren zag de omzet stijgen. Kantoren met meer dan één notaris groeiden iets sterker dan éénpitters, maar ook bij de laatste groep realiseerde een zeer ruime meerderheid omzetgroei. Van alle notariskantoren rapporteert slechts 14% een omzetdaling. De groei was het sterkst in de disciplines familierecht, onroerend goed en ondernemingsrecht.
De omzetgroei bij de notarissen was in 2018 sterker dan zij zelf hadden verwacht. Een jaar geleden voorzag namelijk nog maar 42% van de kantoren voor 2018 een groeiende omzet, terwijl dat in de praktijk dus door 67% werd gerealiseerd.
Bij advocatenkantoren was het beeld in 2018 meer wisselend: 40% zag de omzet toenemen, terwijl 30% deze zag slinken. Bij nog eens 30% bleef de omzet ongeveer gelijk. Opvallend is hier het grote verschil tussen kleinere kantoren (tot en met vijf advocaten) en de grotere. Van de kleinere meldt 32% omzetgroei, terwijl 61% van de grotere kantoren meer omzet heeft gerealiseerd. Bij advocatenkantoren werden qua omzet de beste resultaten geboekt in de disciplines fiscaal recht, ondernemingsrecht en aansprakelijkheidsrecht.
De verwachting is wel dat in beide branches de omzetten in 2019 enigszins zullen stabiliseren. Dat verwachten althans vier van de tien kantoren. Bij de advocatenkantoren voorziet 33% dit jaar nog omzetgroei, bij de notarissen is dat 47%.
Grootste bedreigingen
In het kader van het onderzoek is ook gevraagd wat notaris-ondernemers en zelfstandig advocaten/partners beschouwen als de grootste bedreigingen de komende jaren. De notarissen die (mede)eigenaar zijn van de onderneming blijken zich de meeste zorgen te maken over: negatieve publiciteit, ontgroening (er komen steeds minder jonge collega’s) en over het economisch klimaat in het algemeen.
Bij advocaten ligt dat iets anders. Daar maken de (mede)eigenaren van kantoren zich de meeste zorgen over een eventuele ‘afname van de vraag naar producten en diensten die mijn kantoor levert’, over het algemene economisch klimaat en over concurrentie van rechtsbijstandsverzekeraars. In beide branches doen zich bij de beantwoording van deze vraag geen significante verschillen voor tussen kleine en grotere kantoren.
Hoe was uw omzetontwikkeling in 2018?
Wat verwacht u qua omzet in 2019?
Arbeidsmarkt
Personeelstekort groter in notariaat dan in advocatuur
Werknemers zijn nog steeds de bovenliggende partij op de arbeidsmarkt voor advocaten en notarissen. Kantoren houden moeite met het vinden van vakspecialisten. Advocaten en notarissen in loondienst voelen zich zeker van hun baan.
De krapte op de arbeidsmarkt voor advocaten en notarissen houdt aan. Notariskantoren hebben de meeste moeite met het vinden van geschikt juridisch personeel: 61% zegt dat dit ‘moeilijk’ of ‘haast niet’ te vinden is (bij advocatenkantoren is dat 38%). Bij de notarissen is de krapte voor kleine en grotere kantoren even groot. Bij advocaten hebben de wat grotere kantoren (6 advocaten of meer) aanzienlijk meer moeite met het vinden van geschikt juridisch personeel (van hen meldt 51% problemen) dan de kleinere (32% problemen).
Ondersteunend kantoorpersoneel is voor beide beroepsgroepen makkelijker te vinden, maar ook hier ervaren de notariskantoren meer problemen (31% tegenover 16% van de advocatenkantoren). Voor beide beroepsgroepen is ‘het eigen netwerk’ nog steeds de belangrijkste bron voor het vinden van nieuw personeel.
De andere kant van de medaille is dat advocaten en notarissen die in loondienst werken zich nog steeds behoorlijk zeker voelen van hun baan. Van de kandidaat-notarissen en de toegevoegd notarissen zegt 76%: ‘Ik voel me zeker van mijn baan’. Bij de advocaten in loondienst is dat 71%.
Een andere baan
Een opvallend verschil is wel dat advocaten vaker dan notarissen op zoek zijn naar een andere baan. Van de advocaten in loondienst zegt bijna een derde op zoek te zijn naar ander werk, bij de notarissen is dat slechts 18%. In de advocatuur zijn vrouwen aanzienlijk meer ‘zoekend’ dan mannen.
De redenen om ander werk te ambiëren lopen sterk uiteen. Respondenten noemen onder meer een slechte sfeer op kantoor, onvoldoende mogelijkheden voor verdere ontwikkeling, hoge werkdruk, gebrekkige begeleiding, te weinig salaris, onvoldoende dynamiek. Soms speelt de man/vrouw-verhouding een rol: “Mijn huidige werkgever behandelt mij anders omdat ik een vrouw ben,” aldus een respondent.
Kunt u aan juridisch personeel komen?
Kunt u aan kantoorpersoneel komen?
Inkomen
Inkomens groeien verder, maar over geld praat je niet
De inkomensontwikkeling in notariaat en advocatuur is over het algemeen
positief. Maar over beloningsbeleid praat je meestal niet openlijk op kantoor.
De verdiensten van zelfstandig advocaten, zelfstandig notarissen en partners lopen sterk uiteen. De een incasseert soms tien tot twintig keer zoveel als de ander.
De vraag luidde: welk bruto inkomen heeft u persoonlijk in 2018 gegenereerd uit de onderneming (salaris, winstuitkering of anderszins)? In plaats van het zuivere gemiddelde (dat sterk wordt beïnvloed door uitschieters), berekenden we de ‘mediaan’ (de middelste waarneming uit een reeks).
Conclusie: de zelfstandig advocaten en partners die aan dit onderzoek deelnamen, hadden in 2018 circa 80.000 euro aan persoonlijk inkomen. Voor een derde was dat meer dan in 2017, voor een kwart was het minder. Notarissen verdienden in 2018 circa 150.000 euro (bij vier van de tien was dat meer dan het jaar ervoor).
Voor 2019 zijn de verwachtingen van notarissen florissanter dan van advocaten. Negen van de tien notarissen verwachten een stabilisatie of een stijging van het eigen inkomen, terwijl dat er bij advocaten ruim zeven van de tien zijn.
Het notariaat lijkt geheimzinniger over inkomens dan de advocatuur
Inkomens in loondienst groeien
De verschillen tussen notarissen en advocaten in loondienst zijn minder groot. Ook hierbij zijn we niet uitgegaan van het zuivere gemiddelde, maar van de mediaan.
De kleine groep toegevoegd notarissen verdient ‘gemiddeld’ 72.000 euro, maar de grote bulk van kandidaat-notarissen brengt 48.000 euro mee naar huis. Bij de advocaten in loondienst maken we onderscheid tussen advocaat-medewerkers (die 65.000 euro ‘gemiddeld’ verdienen) en advocaat- stagiaires (40.000 euro). Zowel de notarissen in loondienst als hun collega’s in de advocatuur zien hun inkomens in 2019 gemiddeld met enkele duizenden euro’s op jaarbasis groeien.
Overigens is inkomen niet iets waarover op de meeste kantoren openlijk wordt gesproken. Bij notarissen is de geheimzinnigheid op dit punt nog iets groter dan bij advocaten. Van de notarissen in loondienst zegt ruim driekwart dat er op het kantoor ‘niet zozeer’ of ‘helemaal niet’ een cultuur bestaat waarin open wordt gesproken over het belonings- c.q. salarisbeleid. Van de advocaten in loondienst is dat aandeel iets meer dan de helft.
Opvallend is ook dat de helft van de notarissen in loondienst zegt dat er op kantoor geen sprake is van een ‘beloningsbeleid’. Bij de advocaten in loondienst heeft slechts een kwart die indruk.
Wat verdienen zij?
Flexibel of juist niet?
Beloning en werktijden blijven vaak traditioneel
Flexibiliteit in werktijden: vrouwen vinden dat belangrijker dan mannen. Het is echter lang niet altijd bespreekbaar op kantoor. Verder zouden nogal wat advocaten en notarissen in loondienst meer loon naar prestatie willen hebben. Hoe flexibel zijn we?
Flexibele werktijden, de mogelijkheid tot parttime werk of vanuit huis te werken. Zowel in de advocatuur als in het notariaat hechten vrouwen daaraan meer belang dan mannen. Meer dan bij mannen zijn dit voor vrouwen factoren die bepalen of ze tevreden zijn over hun baan of niet. Zo zetten vrouwelijke notarissen de mogelijkheid van deeltijdwerk op de derde plaats qua belangrijkheid en mannelijke notarissen pas op de dertiende plaats. Bij vrouwelijke advocaten staat deeltijdwerk op de zesde plaats en bij hun mannelijke collega’s op de dertiende plaats. Deeltijdwerk voor vrouwen is in beide beroepsgroepen ook meer geaccepteerd dan voor mannen. Van de ondervraagde notarissen zegt 88% dat deeltijdwerk voor vrouwen bespreekbaar is en 69% denkt dat deeltijdwerk voor mannen bespreekbaar is. Bij advocaten is deeltijdwerk iets minder geaccepteerd en zijn deze percentages respectievelijk 81% en 60%.
Van de ondervraagde advocaten zegt 60% dat deeltijdwerk voor mannen bespreekbaar is
Relatie prestatie en beloning
In het onderzoek zijn ook vragen gesteld over flexibele beloning: wordt u (deels) flexibel beloond en hoe kijkt u daar persoonlijk tegenaan?
Bij 50% van de advocaten en bij 61% van de notarissen in loondienst is er geen relatie tussen het salaris en de feitelijk geleverde prestatie. Bij de rest is er wel een relatie tussen prestaties en beloning. Daarbij wordt dan het meest gekeken naar individuele prestaties (advocaten 41%, notarissen 23%), gevolgd door de resultaten van het kantoor als geheel (advocaten 15%, notarissen 20%).
Kijken we naar de wensen van werknemers dan lijkt er enige ruimte voor een meer flexibele beloning. Van de advocaten wil 55% dat een deel van het salaris afhankelijk is van de eigen prestaties, van de notarissen is dat 50%. Van de advocaten wil 40% dat het salaris mede afhankelijk is van het resultaat van het totale kantoor, van de notarissen is dat 43%. Degenen die dat willen, kiezen meestal voor een verhouding van 80% vast salaris en 20% variabel.
Overigens zou 69% van de advocaten en 65% van de notarissen graag de mogelijkheid hebben om het eigen arbeidsvoorwaardenpakket flexibeler in te richten.
Deeltijdwerk op ons kantoor is bespreekbaar voor…
Ik wil dat een deel van mijn inkomen afhankelijk is van…
Werkdruk
Het blijft hard werken en volgens velen ook té hard
Veel uren maken, weinig aandacht voor het optreden van een burn-out. Dat blijven kernmerken in beide bedrijfstakken. De balans tussen werk en privé is nogal eens verstoord.
Net als in voorgaande jaren ervaren veel advocaten en notarissen de werkdruk als onverminderd hoog. . Vijf van de tien advocaten in loondienst en zes van de tien notarissen in loondienst (toegevoegd notarissen en kandidaat-notarissen) vinden hun werkdruk te hoog. Er zijn wat dit betreft geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen.
Toch lijken advocaten in loondienst er meer last van de hebben: van hen ervaren vier op de tien geen goede balans tussen werk en privé, terwijl dat er bij de notarissen ruim drie op de tien zijn.
Balans werk-privé
Het werk drukt overigens niet alleen zwaar op de beroepsgenoten in loondienst. Van de zelfstandige advocaten en de partners ervaart bijna de helft een verstoorde balans tussen werk en privé, terwijl dat bij de zelfstandige notarissen maar liefst zes op de tien is.
Is er op uw kantoor aandacht voor het voorkomen van een burn-out? Nee, zeggen zes van de tien advocaten en een even groot aandeel van de notarissen in loondienst.
In het onderzoek is ook gekeken naar mogelijke oorzaken van de verstoorde balans werk-privé. Zo blijkt in beide beroepsgroepen dat medewerkers aanzienlijk meer uren maken dan in hun arbeidscontract staat. Kandidaat-notarissen en toegevoegd notarissen staan gemiddeld voor ruim 35 uur op de loonlijst, maar blijken gemiddeld 46 uur per week te draaien. Bij advocaten in loondienst is dat verschil ook groot: gemiddeld 38 uur per week op de loonlijst, maar in de praktijk draaien zij gemiddeld 49 uur.
Kunt u de werkuren flexibel inrichten? Nee, zegt bijna de helft van de notarissen in loondienst en een van de vijf advocaten in een dienstbetrekking. In de advocatuur is wat dat betreft dus meer ‘regelruimte’ voor medewerkers.
Heeft u voldoende ruimte om uw werkzaamheden zelf te plannen? Ja, zegt twee derde van zowel de notarissen als van de advocaten in loondienst. Een zeer grote meerderheid van beide beroepsgroepen vindt bovendien dat het werk goed aansluit bij de eigen capaciteiten.
Over de mogelijkheid tot persoonlijke ontwikkeling is een meerderheid ook tevreden (51% van de advocaten en 60% van de notarissen). De loopbaanmogelijkheden binnen het kantoor vormen soms wel een knelpunt: de helft van notarissen is hierover tevreden, maar slechts een derde van de advocaten.
Wie vindt de balans tussen werk en privé verstoord?
Welk deel van de uren dat u werkt wordt uitbetaald?
Waarde van werk
Goede werksfeer bepaalt of je tevreden bent of niet
Leuke collega’s, een prettige werksfeer: dat is belangrijker dan een hoog salaris. Dat zeggen althans de meeste notarissen en advocaten die in loondienst werken. Willen ze in loondienst blijven of ondernemer worden? Een minderheid lijkt voor het laatste te kiezen.
Wat bepaalt of je tevreden bent over je werk? Er is wat dit betreft opvallende eensgezindheid in de advocatuur en in het notariaat: werknemers in beide beroepsgroepen vinden de sfeer op de werkvloer en goede collegiale verhoudingen het belangrijkst. Er zijn wat dit betreft ook geen verschillen tussen mannen en vrouwen.
In het kader van dit onderzoek kregen de respondenten veertien sterk uiteenlopende factoren voorgelegd, waarvan ze mochten aangeven in welke mate deze bepalend zijn voor hun tevredenheid. Afgezien van de eensgezindheid over de dominante factor van een prettige sfeer en goede persoonlijke verhoudingen, komen daarbij ook forse verschillen naar voren. Bij notarissen komt ‘baanzekerheid’ op de tweede plaats, terwijl advocaten dat pas op de achtste plaats zetten. Opleidingsmogelijkheden worden door beide beroepsgroepen weer hoog gewaardeerd. Tegen de hoogte van het salaris kijken advocaten en notarissen nogal verschillend aan: voor mannelijke notarissen komt dit op de tweede plaats, terwijl hun vrouwelijke beroepsgenoten dit aanzienlijk minder belangrijk vinden. In de advocatuur worden zaken als uitdagende projecten en loopbaanmogelijkheden in het algemeen hoger gewaardeerd dan de hoogte van het salaris.
Verder hechten vrouwen in beide beroepsgroepen meer dan hun mannelijke collega’s waarde aan factoren als de ‘mogelijkheid tot parttime werken’, ‘flexibele werktijden’ en de ‘mogelijkheid om vanuit huis te werken’.
Wat bepaalt de tevredenheid in uw werk?
38%
Wilt u ondernemer worden in deze bedrijfstak? Dus zelfstandig notaris of advocaat, of partner in een kantoor? Die vraag hebben we voorgelegd aan alle notarissen en advocaten die nu in loondienst werken. Slechts een derde zegt die ambitie inderdaad te hebben. Mannen hebben dit sterker dan vrouwen: 38% van de mannelijke advocaten wil ondernemer worden tegenover 26% van de vrouwelijke. Bij notarissen is dat verschil nog veel groter: 46% van de mannen wil ondernemer worden en slechts 22% van de vrouwen.