Doe-het-zelfservices

Dat blijkt bijvoorbeeld uit een online review van een gebruiker van LegalZoom, een ‘leading provider of personalized, online legal solutions and legal documents for small businesses and families’ in Amerika.(11) Via het on demand-platform kunnen consumenten verschillende doe-het-zelfservices en templates gebruiken, zonder tussenkomst van een advocaat. Zo ook John, die via het platform een aantal zakelijke contracten opstelde. John is tevreden over de templates, maar schrijft: ‘However, they’re kind of one size fits all so there are some industry-specific stuff I’ve had to go elsewhere for. But when it comes to just basic contracts, LegalZoom’s templates have worked well enough.’(12)

Op basis van John’s review is het natuurlijk niet na te gaan of het inzicht met betrekking tot de ‘industry-specific stuff’ voortkwam uit het systeem, of vanuit John. Maar het geeft wel aan hoe noodzakelijk checks en balances zijn. Zonder een onafhankelijk juridisch expert, die meekijkt, red flags identificeert en helpt bij het ondubbelzinnig verwoorden van afspraken, had John hier zomaar het einde van zijn onderneming aan elkaar kunnen knippen en plakken.

Het stimuleren van het ’eerst zelf op zoek gaan naar een oplossing’(13) door ‘zelfredzame burgers’(14) wakkert de keuze voor de instant oplossing alleen maar aan, zonder dat er tegenwicht geboden wordt door al te grote gerichtheid op de korte termijn, of een door emoties, machtsongelijkheid of complexiteit beperkt vermogen om belangen te overzien. Vooral dan is de toegang tot een onafhankelijke, vertrouwelijke en deskundige belangenbehartiger zo essentieel, om ervoor te zorgen dat de klant verder kijkt dan de standaardoplossing en ook oog heeft voor de lange termijn. Helpen verstandig te kiezen, waar men dat zelf niet goed kan. Juist voor minvermogenden, wiens vermogen om afgewogen keuzes te maken nog meer ingeperkt wordt door de ingrijpende impact van armoede op het cognitief vermogen en de hersenen,(15) is die hulp wezenlijk.

Gedragsbeïnvloeding werkt

Aan die fundamentele functie van een advocaat, namelijk het helpen bij het maken van geïnformeerde, afgewogen en verstandige keuzes die verder reiken dan de korte termijn, lijkt voorbij te worden gegaan in de voorgestelde plannen van minister Dekker, door kreten als ‘minder procedures, meer oplossingen’ en ‘zo loont het op dit moment voor advocaten om door te procederen.’(16) Het aan verzekeraars en de markt overlaten van het aanbieden van rechtshulppakketten, waarbij beloond wordt op het zo effectief en efficiënt mogelijk vinden van een oplossing, vervangt die functie niet. Want ook dan staat de instant oplossing centraal en prevaleren kosten op de belangen van de klant, zonder enige vorm van onafhankelijk toezicht.(17) In deze on demand-maatschappij, waarin snel, sneller, snelst regeert en nieuwe generaties ongeduldig opgroeien, zijn sneller en goedkoper niet synoniem aan beter, als men niet beschermd wordt tegen ingebakken irrationaliteit en het niet kunnen overzien van de eigen belangen. Als er dan toch geleerd moet worden van de on demand-giganten als Deliveroo, AirBnB en Netflix, dan is het dat gedragsbeïnvloeding werkt en domme keuzes in de hand werkt. Onverantwoord hard fietsen om een extra ritje te halen, het negeren van huurregels om een centje bij te verdienen, het blijven bingewatchen ondanks werkverplichtingen: de voordelen op korte termijn verblinden maar al te gemakkelijk voor de mogelijke consequenties op lange termijn. Vooral bij juridische problemen moet daarvoor gewaakt worden, en moet de drang naar instant bevrediging geremd worden in plaats van aangemoedigd. Zelfredzaamheid is niet onbegrensd, niet waar het aankomt op gezondheidsproblemen,(18) niet waar het aankomt op financiële problemen(19) en niet waar het aankomt op juridische problemen.(20) De neiging tot onverstandige keuzes vraagt niet om paternalisme of het uit handen nemen van keuzes door een loket, maar om goed geïnformeerde en in vrijheid genomen beslissingen, waarbij juist een advocaat, als onafhankelijke deskundige, bescherming kan bieden tegen onverantwoorde, door gebrek aan kennis en kunde ingegeven shortcuts. Het vertrekpunt van modernisering zou dan ook niet moeten liggen bij het blindstaren op perverse prikkels, maar bij het centraal stellen van de klant. En het kijken naar wat hij of zij nodig heeft om duurzame en verstandige keuzes te maken, met oog voor de consequenties op korte en lange termijn, zodat hij of zij niet weer terug linksom of rechtsom terug Het Systeem in komt. Het by default afsluiten van de toegang tot rechtsbijstand lijkt in dat opzicht verrassend veel op zo’n door emotie en complexiteit ingegeven shortcut, waarbij niet veel verder gekeken is dan een vergelijking op prijs.